Các đường phố ở thủ đô ngày nay được đặt tên không phải tùy tiện, ngẫu hứng mà phần lớn tuân theo một quy tắc đã có từ năm 1945. Quy tắc ấy là: phố phường Hà Nội (phần chưa mở rộng) được đặt theo từng cụm, mỗi cụm tương ứng với một thời, một triều đại nhất định trong lịch sử.
Các ý kiến ủng hộ xem đây là một điểm đáng khen ngợi trong công tác quản lý đô thị của Hà Nội.
Ở Hà Nội, việc đặt tên phố phường theo tên các anh hùng, danh nhân là cách làm phổ biến nhất. Song, đáng chú ý là các tên đường không bị xếp lộn xộn mà theo một trật tự rõ ràng.
Học lịch sử trên đường phố
Có thể xem mạn quanh Hồ Gươm- trung tâm thủ đô- là “khu vực” của các triều đại mở đầu cho lịch sử đất nước: Ngô, Đinh và Tiền Lý. Các phố Ngô Quyền, Đinh Tiên Hoàng, Lý Thái Tổ đều là những con đường lớn, rất đẹp và nằm gần nhau ở trung tâm thành phố. Đi về hướng Cung Văn hóa Hữu nghị là “địa phận” của nhà Trần với các phố Trần Hưng Đạo, Trần Bình Trọng, Yết Kiêu, Dã Tượng, Đỗ Hành.
Những phố phía hồ Tây mang tên các văn nghệ sĩ nổi tiếng: Xuân Diệu, Đặng Thai Mai, Tô Ngọc Vân. Những phố nằm gần Doanh trại Quân đội trên đường Trường Chinh được đặt theo tên các vị tướng tài ba của Việt Nam: Vương Thừa Vũ, Hoàng Văn Thái, Lê Trọng Tấn...
Một loạt phố mới mở, nằm khá gần nhau trên địa bàn giáp ranh ba quận Thanh Xuân - Ba Đình - Đống Đa mang tên các nhà văn hiện thực thời 1930-1945: Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Nguyên Hồng…
Trật tự này tất nhiên chỉ được áp dụng một cách tương đối. Bằng chứng là ta vẫn có phố Nguyễn Khuyến nằm “gối đầu” vào con đường thiên lý Lê Duẩn dù đó là hai nhân vật ở hai thời kỳ cách xa nhau. Tuy thế, cũng thú vị nếu đang ở phố Trần Hưng Đạo, ta có thể đoán rằng hai con phố Yết Kiêu, Dã Tượng nằm gần đó. Hoặc đường Trần Quang Khải nhất định ở gần đường Trần Nhật Duật. Với những ai có chút quan tâm đến lịch sử Việt Nam thì đây là một quy tắc đặt tên đường phố giúp người ta dễ tìm lối đi. Nhưng quan trọng hơn, quy tắc này cho thấy một tính toán khoa học và am thông của những người đứng đầu một thành phố.
Phố Tràng Tiền thời Pháp thuộc mang tên Toàn quyền Paul Bert. Ảnh tư liệu
Tác giả của sáng kiến đặt tên
Trong cuốn“Tên phố và đường Hà nội”, nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc kể, trước thời thuộc Pháp, phố phường Hà Nội cũ được đặt tên theo một số cách. Chẳng hạn, dựa theo các dải đất hoặc công trình mà phố đi qua, như phố Cầu Gỗ vốn nằm gần một cái ngòi nối vào Hồ Gươm, trên ngòi này bắc một cây cầu gỗ. Phố Tràng Tiền có một “trường đúc tiền” xây dựng từ năm 1807, chuyên sản xuất tiền đồng để gửi vào kinh thành Huế và lưu hành trên toàn quốc. Cách khác là lấy tên các sản vật mà người phố đó buôn bán, ví dụ Hàng Điếu thời xưa chuyên bán các loại điếu hút thuốc lào, Hàng Dầu bán dầu lạc, dầu vừng, Hàng Muối bán muối…
Tới thời thuộc địa, chính quyền thực dân Pháp tiến hành dịch những tên này sang tiếng Pháp, chẳng hạn con phố Tràng Tiền đẹp đẽ biến thành “rue Paul Bert”, Hàng Điếu thành “rue des Pipes”, … Bên cạnh đó, họ du nhập truyền thống lấy tên danh nhân đặt cho đường phố, có điều các con đường đều phải mang tên danh nhân… người Pháp. Họ đặt một loạt tên mới: Laveran (phố Lê Văn Hưu ngày nay), Henri Rivière (nay là phố Ngô Quyền), mở mới đường Francois Garnier - viên đại úy đánh thành Hà Nội – chính là đường Đinh Tiên Hoàng bây giờ…
Tháng 3-1945, Nhật đảo chính Pháp. Ngày 20-7-1945, bác sĩ Trần Văn Lai nhậm chức Đốc lý Hà Nội. Nhiệm kỳ ngắn ngủi của ông kéo dài chưa đầy một tháng cho đến ngày Cách mạng tháng Tám nhưng trong khoảng thời ấy, ông Trần Văn Lai đã kịp thực hiện một công việc quan trọng: sửa đổi và hệ thống lại tên đường phố.
Ông Nguyễn Vinh Phúc nêu rõ: Đầu tiên, Thị trưởng cho kéo đổ một loạt tượng đài thực dân. Song song đó, chính quyền Trần Văn Lai bỏ hết những tên phố của Pháp để đổi thành tên các danh nhân Việt Nam theo quy tắc mà ngày nay đang tuân thủ: Tên danh nhân lớn đặt cho phố lớn, phố chính; tên các danh nhân hoặc vùng đất liên quan đặt cho các phố thứ, phố xương cá. Ví dụ, Trần Hưng Đạo là phố chính thì có một loạt phố nối vào mang tên Trần Bình Trọng, Yết Kiêu, Dã Tượng; rồi các ngõ Vạn Kiếp, Tức Mạc. Phố chính Lê Thái Tổ nối với các phố thứ Lê Lai, Lê Thạch, Đinh Lễ - những viên tướng tài của vua Lê. Mạn sông Hồng vinh danh các tướng thủy chiến nổi tiếng đời Trần: Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, Nguyễn Khoái.
Các nhà nghiên cứu ngày nay cho rằng tầm nhìn về quy hoạch của bác sĩ Trần Văn Lai thật đáng nể. Bởi cách đặt tên có tính khoa học của ông khiến đường phố ở Hà Nội được hệ thống lại, những tên phố chính thì giữ ổn định, như chúng ta vẫn dùng cho đến nay.
No comments:
Post a Comment